Παρασκευή 30 Ιουνίου 2017

Δεσποτικό Κυκλάδων, το ιερό του Απόλλωνα





 Πέρα από το συμβατικό χρόνο και μακρυά από την άβυσσο της λησμονιάς, βρίσκεται ανοιχτό το παράθυρο της Αρχαιολογίας που καταδυόμενη σε απύθμενα βάθη παρελθόντος, μας χαρίζει αστραπές της αλήθειας.
 Στην καρδιά του αρχιπελάγους του Αιγαίου, σε ένα τόπο ιερό, παρθένο, σχεδόν άβατο, απαράμιλλου φυσικού κάλους, η αρχαιολογική σκαπάνη μας ανέδειξε ένα άγνωστο αρχαϊκό ιερό. Βρίσκεται στο Δεσποτικό, ένα ακατοίκητο μικρό νησί των Κυκλάδων απέναντι από την Αντίπαρο. Ταυτίζεται με την αρχαία Πρεπέσινθο από τους γεωγράφους Στράβωνα και Πλίνιο των οποίων είναι και οι μοναδικές αναφορές, καθώς δεν υπάρχει καμία αναφορά για την ιστορία του σε άλλες αρχαίες πηγές.


 Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες στο Δεσποτικό πραγματοποιήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Χρήστο Τσούντα, ο οποίος ανέσκαψε δύο πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία (3η χιλιετία π.Χ.) στη θέση Ζουμπάρια με 14 κιβωτιόσχημους τάφους και Λιβάδι με 18, καθώς και θέση πρωτοκυκλαδικοί οικισμού στη θέση Χειρόμυλος. Λίγα χρόνια μετά ο Άγγλος περιηγητής Theodore Bent είχε επισκεφθεί το Δεσποτικό και είχε γράψει ότι ανέσκαψε θεμέλια αρχαίου ναού κοντά στη θέση Μάντρα στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού. Το 1959 ο τότε Έφορος Κυκλάδων Νικόλαος Ζαφειρόπουλος διενήργησε ανασκαφή έρευνα στα Ζουμπάρια όπου ήρθαν στο φως και άλλοι πρωτοκυκλαδικοί τάφοι. Μετά την ανασκαφή στα Ζουμπάρια πραγματοποίησε για δύο ημέρες ανασκαφική έρευνα στη θέση Μάντρα και έγραψε ότι αποκαλύφθηκε τμήμα οικίας, πιθανόν ρωμαϊκών χρόνων. Εντός της οικίας ο Ζαφειρόπουλος βρήκε διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη από δωρικό κτίριο αρχαϊκών χρόνων, τα οποία θεώρησε ότι είχαν επαναχρησιμοποιηθεί στο φερόμενο ως ρωμαϊκό κτίριο. Το 1895 οι αρχιτέκτονες G. Gruben, M. Schuller, K. Schnieringer και A. Ohnesorg από το Πολυτεχνείο του Μονάχου, μετά την επίσκεψή τους στη θέση Μάντρα, μελέτησαν και δημοσίευσαν τα δωρικά μέλη που βρίσκονταν διάσπαρτα στο χώρο. Σύμφωνα με αυτούς, κιονόκρανα, γείσα και τρίγλυφοι λόγω τυπολογίας και μεγέθους προέρχονταν από το ίδιο αρχαϊκό κτίριο στο οποίο αναφερόταν και ο Ζαφειρόπουλος και το οποίο τοποθέτησαν χρονολογικά γύρω στο 500 π.Χ.
 Το 1996 ο Γιάννος Κουράγιος ως αρχαιολόγος της ΚΑ Εφορείας Προϊστορικών και Κυκλαδικών Αρχαιοτήτων επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη θέση Μάντρα. Μετά από σύντομη επιφανειακή έρευνα εντοπίσθηκαν αρχαίοι μαρμάρινοι δρόμοι, θραύσματα μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών και μερικώς ορατοί τοίχοι. Ο εντοπισμός τους έκανε επιτακτική την έναρξη ανασκαφικής έρευνας στη θέση, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί έργο ζωής για τον αρχαιολόγο Γιάννο Κουράγιο.


 Τα αποτελέσματα της έρευνας αποκάλυψαν ένα μεγάλο αρχαϊκό ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Έχουν ανασκαφεί έντεκα κτίρια και στην άκρη της χερσονήσου διακρίνονται διάφορα άλλα κτίσματα, όπως κυκλικός πύργος, που δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί. Η αποκάλυψη του ιερού καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική, αφού πρόκειται για ένα άγνωστο μέχρι πρότινος κυκλαδικό ιερό, το οποίο δεν αναφέρεται σε καμία γνωστή αρχαία πηγή.

Το ιερό του Απόλλωνα


 Το ιερό ήκμασε την ύστερη αρχαϊκή περίοδο (β΄μισό 6ου αιώνα). Η θέση του είναι προσβάσιμη μόνο από την ανατολική ακτή, από ένα ιδιαίτερα υπήνεμο λιμάνι, με απρόσκοπτη θέα προς την Αντίπαρο, τη Σίφνο, τις Β. Κυκλάδες, αλλά σταδιακά τα κτίρια εξαπλώθηκαν σε όλη τη χερσόνησο. Η κατ' εξοχήν λατρευόμενη θεότητα στο ιερό ήταν ο Απόλλωνας όπως μαρτυράται από ενεπίγραφα όστρακα, από αγγεία του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ στα οποία αναγράφεται το όνομα ή τα αρχικά του Απόλλωνα. Πιθανή είναι η λατρεία της αδελφής του Απόλλωνα, Άρτεμις καθώς υπάρχουν ευρήματα που συνάδουν με τη λατρεία γυναικείας θεότητας. Στη κλασσική περίοδο λατρευόταν στο ιερό και η θεά Εστία με το επίθετο Ισθμία.

Ευρήματα στο λατρευτικό κτίριο

 Ήρθαν στο φως πλήθος αντικειμένων κυκλαδικής, κορινθιακής, ανατολικο-ιωνικής και αιγυπτιακής προσέλευσης. Τα ευρήματα τοποθετήθηκαν κάτω από τις πλάκες του δαπέδου κατά την ανέγερση του ναού στο β' μισό του 6ου αιώνα π.Χ. Η εξαιρετική ποιότητά τους, η μακρινή προέλευση κάποιων, ο τρόπος τοποθέτησής τους, υποδηλώνουν την αναθηματική ιδιότητά τους. Στα ευρήματα περιλαμβάνονται κεραμικά αγγεία, πήλινα ειδώλια, μεταλλικά αντικείμενα, ψήφοι, σφραγιδόλιθοι, χρυσά αντικείμενα, πόρπες από ελεφαντοστό καθώς και ένα κέλυφος από αυγό στρουθοκαμήλου.

Πήλινο αγαλμάτιο



 Το σημαντικότερο από τα ευρήματα είναι το τμήμα δαιδαλικού ειδωλίου γυναικείας μορφής, το οποίο είχε τοποθετηθεί με ιδιαίτερη φροντίδα κάτω από τις πλάκες του δαπέδου. Σώζεται μόνο το άνω μέρος του κορμού, από τη μέση και πάνω. Χρονολογείται γύρω στο 675-650 π.Χ και ταυτίζεται με το πρωιμότερο λατρευτικό είδωλο του ιερού.

Γλυπτική


 Έχουν βρεθεί πάνω από 30 τμήματα αρχαϊκών γλυπτών κυρίως κούρων. Ο αριθμός και η ποιότητα των γλυπτών αποτελούν αδιάσειστη απόδειξη της αίγλης, της λαμπρότητας, και του πλούτου του ιερού. Όλα είναι σμιλευμένα στο μοναδικής ποιότητας παριανό μάρμαρο και αντανακλούν τα χαρακτηριστικά της απαράμιλλης παριανής σχολής γλυπτικής, αλλά και άλλων εργαστηρίων.

Τελετουργικό Εστιατόριο



 Οι έρευνες ανέδειξαν δίπλα από το  ναό το τελετουργικό εστιατόριο που αποτελεί μια μοναδική πρωτοτυπία των Παριανών αρχιτεκτόνων. Το εστιατόριο είχε στοά με οκτώ δωρικούς κίονες και επικλινή στέγη με κεραμίδια. Είχε τρία δωμάτια με ανάκλιντρα, όπου έτρωγαν ξαπλωτοί οι άνδρες. Οι θυσίες των ζώων που πρόσφεραν οι πιστοί, γίνονταν με το φως της μέρας στους βωμούς, αποκλειστικά από τους ιερείς και μετά ακολουθούσε το γεύμα που αποτελούνταν από συγκεκριμένα μέλη των θυσιασμένων ζώων, όπως τα πίσω άκρα και οι κλείδες αλλά ποτέ τα εντόσθια. Τα ζώα που επιλέγονταν να ευχαριστήσουν τους θεούς ήταν μεγάλα θηλαστικά και έπρεπε να είναι τα καλύτερα.

Συμπεράσματα της αρχαιολογικής έρευνας

 Η αρχαιολογική έρευνα στο Δεσποτικό έχει δείξει ότι κατά την αρχαϊκή περίοδο άκμασε ένα ιερό με μεγάλη ακτινοβολία που συγκέντρωνε πιστούς απ' όλο τον ελλαδικό χώρο, ταξιδιώτες από τη Μικρά Ασία, τη Φοινίκη, τη Κύπρο, τη Σικελία. Κοσμείται με λαμπρούς αναθηματικούς κούρους, αφιερώματα των πιστών στο θεό Απόλλωνα. Η λατρεία του θεού του φωτός και της μουσικής, συμβόλου του λυρισμού και της αρμονίας, συχνά συνοδευόταν από αυτή της δίδυμης αδελφής του, και ήταν μια από τις κυριότερες λατρείες στις Κυκλάδες. Το ιερό λειτούργησε κατά την διάρκεια των κλασικών χρόνων, όταν εισάγεται η λατρεία της θεάς Εστίας, προστάτιδας των οίκων των ναυτικών. Η λειτουργία συνεχίσθηκε στα ελληνιστικά χρόνια ως τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. Στη Ρωμαϊκή περίοδο η θέση είχε καθαρά οικιστική χρήση. Κατοικήθηκε έως τον 6ο αιώνα μ.Χ. ενώ κατόπιν εγκαταλείφθηκε για αιώνες. Ξανακατοικήθηκε στα υστεροβυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια, κατόπιν λεηλατήθηκε από πειρατές, και εγκαταλείφθηκε οριστικά τον 17ο αιώνα.
 Ωστόσο αυτό το τόσο σημαντικό ιερό δεν αναγράφεται στις γνωστές αρχαίες γραπτές πηγές και ως εκ τούτου προκύπτουν πολλά ερωτήματα, μεταξύ άλλων, για τον ιδρυτή του. Όλες οι έως τώρα ενδείξεις στρέφονται στο πλέον κοντινό και ισχυρό εκείνη την εποχή νησί, την Πάρο.
 Το Δεσποτικό είναι σήμερα κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος και απαγορεύεται κάθε είδους δόμηση επάνω στο νησί. Οι εργασίες συνεχίζονται στο Ιερό του Απόλλωνα, αλλά και σε άλλες θέσεις στο νησί και σκοπεύουν στην δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου στο οποίο ο επισκέπτης, όταν παραδοθεί στο κοινό, θα μπορεί να βιώσει μια μοναδική περιήγηση στην ιστορία των Κυκλάδων ανά τους αιώνες.
 Διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι ανέκαθεν επιθυμούσαν και επιχειρούσαν μια σχέση με το θεό χτίζοντας λαμπρούς ναούς, προσφέροντας θυσίες και αναθήματα. Η ανάγκη αυτή είναι ισχυρή και διαχρονική όπως διαφαίνεται από την μακρινή προέλευση των αναθημάτων του Δεσποτικού. Αλλά και οι κούροι μας ''μιλούν'' και μας αποκαλύπτουν με το αρχαϊκό τους μειδίαμα, ότι πιθανότατα οι πιστοί επιθυμούσαν να προσφέρουν μια εικόνα απόλυτης ομορφιάς που δεν αναπαριστούσε ούτε θεό ούτε άνθρωπο, αλλά ''έπλαθε'' την ιδέα του θεού. Σήμερα τα αναθήματα αντικαταστάθηκαν από τα τάματα και εξακολουθούν να προσφέρονται, δείχνοντας την επιδίωξη του ανθρώπου για την αισθηματική και πνευματική επικοινωνία με την ανάμνηση του Θεού.

Πως θα πάτε:

 Το Δεσποτικό προσεγγίζεται μέσω της Αντιπάρου με καραβάκι από το λιμάνι του Αγίου Γεωργίου με καθημερινά συχνά δρομολόγια. (απόσταση 900 μέτρα). Για πληροφορίες πατήστε ΕΔΩ. Το καραβάκι μπορεί να σας πάει για κολύμπι σε δύο παραλίες του Δεσποτικού με υπέροχα νερά και να σας περιηγήσει σε πανέμορφες θαλάσσιες σπηλιές της Αντιπάρου. Για να πλοηγηθείτε στο Δεσποτικό με τους χάρτες του HERE WeGo πατήστε ΕΔΩ.




Αντίπαρος





 Η Αντίπαρος είναι ένα στολίδι του Αιγαίου. Ένα νησί με ιστορία,δαντελωτές ακρογιαλιές, μαγευτικούς σμαραγδένιους κόλπους, θαλάσσιες σπηλιές και ένα μοναδικό σπήλαιο, περιμένει τον επισκέπτη να τον μαγέψει. Συνδέεται με τη Πάρο μέσω της Παροικιάς και της Πούντας. Από την Πούντα υπάρχουν δρομολόγια κάθε μισή ώρα και σε 8 λεπτά θα βρίσκεσθε στην Αντίπαρο.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ναός Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Θηβών

Πρόκειται για τα λείψανα σημαντικού μεσοβυζαντινού ναού, σε οικόπεδο των οδών Δίρκης και Πελοπίδου (Στ. Βρυζάκη) στο νοτιοανατ...